Μελάνωμα δέρματος: Συμπτώματα, διάγνωση & θεραπεία
Το μελάνωμα δέρματος είναι ο καρκίνος που σχηματίζεται στα μελανοκύτταρα, δηλαδή στα κύτταρα που βοηθούν να σκουραίνει το δέρμα μετά την έκθεση στο ηλιακό φως, δημιουργώντας ένα είδος προστασίας του δέρματος από την βλαβερή επίδραση των υπεριωδών ακτίνων. Το μελάνωμα αναπτύσσεται όταν τα μελανοκύτταρα μεταλλάσσονται και ο πολλαπλασιασμός τους ξεφεύγει από τον έλεγχο.
Ενώ η ακριβής αιτία του μελανώματος μπορεί να μην είναι γνωστή, αρκετοί παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου είναι:
- Έκθεση σε υπεριώδεις ακτίνες, συμπεριλαμβανομένου του ηλιακού φωτός και των κλινών μαυρίσματος, με τον κίνδυνο να αυξάνεται με τόν χρόνο έκθεσης. Στα άτομα με ηλιακά εγκαύματα ειδικά στην παιδική ηλικία αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης του μελανώματος
- Ηλικία. Σχεδόν οι μισές από τις νέες περιπτώσεις μελανώματος διαγιγνώσκονται σε ασθενείς ηλικίας 55 εως 74 ετών. Ωστόσο το μελάνωμα μπορεί να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών
- Ανοσοκαταστολή. Οι καταστάσεις οι οποίες εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα (π.χ. ιοί, διάφορες ασθένειες ή ανοσοκατασταλτικά φάρμακα), μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου δέρματος, συμπεριλαμβανομένου του μελανώματος
- Χρώμα δέρματος. Οι καυκάσιοι (άσπρο δέρμα) διατρέχουν περισσότερο κίνδυνο για την ανάπτυξη της ασθένειας, συγκριτικά με τούς μη λευκούς
- Δερματικοί μελαχρωστικοί σπίλοι. Οι περισσότεροι σπίλοι είναι αβλαβείς και ποτέ δεν μεταλάσσονται σε καρκίνο. Ωστόσο στα άτομα με μεγάλο αριθμό σπίλων αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης του μελανώματος
- Κληρονομικότητα. Τα άτομα με έναν ή περισσότερους συγγενείς πρώτου βαθμού με μελάνωμα ενδέχεται να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο
Στους άνδρες οι συνηθέστερες περιοχές εμφάνισης του μελανώματος είναι στην περιοχή του στήθους ή της πλάτης. Στις γυναίκες εμφανίζονται πιο συχνά στα άκρα. Ωστόσο εμφανίζονται και σε άλλα σημεία του σώματος, όπως στον λαιμό ή στο πρόσωπο, ή και σε περιοχές που δεν εκτίθενται στον ήλιο όπως η βουβωνική χώρα, το πέλμα ή κάτω από τα νύχια.
Το μελάνωμα συνήθως εκδηλώνεται με την παρουσία μίας αλλοίωσης σε ένα σημείο του δέρματος, η οποία αλλάζει σε μέγεθος, χρώμα ή σχήμα. Για την καλύτερη περιγραφή αυτών των «αλλοιώσεων» εφαρμόζεται ο κανόνας ABCDE:
- A asimetry: ασυμμετρία, όταν οι δύο πλευρές της δερματικής ελιάς δεν ταιριάζουν
- B border: η περιφέρεια της ελιάς εχει ακανόνιστες άκρες
- C color: χρώμα – η αλλοίωση δεν έχει το ίδιο χρώμα σε όλη την επιφάνεια
- D diameter: διάμετρος, όταν η ελιά είναι μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά. Αν και μερικά μελανώματα είναι μικρότερα από αυτό το μέγεθο
- E envolving: εξέλιξη, όταν ο σπίλος έχει αλλάξει σε μέγεθος, σχήμα, χρώμα ή υφή κατά την διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων ή μηνών
Όταν υπάρχει υποψία για μελάνωμα στο δέρμα, τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα ειναι κνησμός, ερυθρότητα ή αιμορραγία ή οίδημα, ή πόνος σε μια ελιά η οποία δεν μας απασχόλησε καθόλου στο παρελθόν. Άλλες φορές παρατηρείται εξάπλωση της χρωστικής ουσίας από ένα μελαχρωστικό σπίλο στο γύρω δέρμα. Και άλλες καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν αυτά τα συμπτώματα, όχι μόνο το μελάνωμα. Όταν παρατηρείται οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα πρέπει να γίνει εξέταση από ιατρό δερματολόγο.
Για την διάγνωση του μελανώματος είναι απαραίτητα τα ακόλουθα βήματα:
- Το ιατρικό ιστορικό
- Η φυσική εξέταση του δέρματος για κρεατοελιές ή μελαχρωστικούς σπίλους που φαίνονται να έχουν ανωμαλίες σε μέγεθος, σχήμα, χρώμα ή υφή. Η φυσική εξέταση των τοπικών λεμφαδένων είναι απαραίτητη να γίνει, για να διαπιστωθεί εάν είναι διογκωμένοι
- Δερματοσκοπία, όπου με μια φωτεινή πηγή και με ένα μεγενθυντικό φακό ελέγχονται σαφέστερα οι αλλοιώσεις στο δέρμα
- Βιοψία, όπου ένα δείγμα ή ολόκληρος ο ύποπτος σπίλος αφαιρείται για να εξεταστεί στο μικροσκόπιο. Ειναι η ακριβέστερη εξέταση για την τεκμηρίωση της διάγνωσης. Όταν η διάγνωση είναι θετική, οι βιοψίες πρέπει να παρθούν και από άλλα σημεία του σώματος, όπως είναι ένας λεμφαδένας – λεγόμενος λεμφαδένας φρουρός
- Απεικονιστικές εξετάσεις όπως ακτινογραφίες, αξονικές τομογραφίες ή MRI, για την αναζήτηση της εξάπλωσης του μελανώματος σε άλλες περιοχές του σώματος
Περιγράφονται 4 κύριοι τύποι μελανώματος, οι οποίοι είναι:
- Το επιπολής επεκτεινόμενο μελάνωμα το οποίο είναι ο πιο κοινός τύπος μελανώματος και αντιπροσωπεύει περίπου το 70% των περιπτώσεων
- Το οζώδες μελάνωμα που αποτελεί το 15% όλων των περιπτώσεων και είναι το πιο επιθετικό
- Μελάνωμα αναπτυσσόμενο σε κακοήθη φακή – Lentigo, είναι ο τύπος με το πιο βραδύ ρυθμό ανάπτυξης και εμφανίζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους και σε περιοχές οι οποίες εκτίθενται περισσότερο στον ήλιο, όπως πρόσωπο, λαιμός, βραχίονες ή πόδια
- Μελάνωμα των άκρων το οποίο μπορεί να εμφανισθεί στην παλάμη, στο πέλμα των ποδιών ή κάτω από τα νύχια
Αλλες σπάνιες μορφές του μελανώματος είναι:
- Αμελανωτικό και δεσμοπλαστικό μελάνωμα το οποίο διαγιγνώσκεται πιο δύσκολα λόγω έλλειψης χρωστικής ουσίας
- Οφθαλμικό μελάνωμα, το οποίο αναπτύσσεται απο τα μελανοκύτταρα που δίνουν το χρώμα των ματιών και αντιπροσωπεύουν περίπου το 3% όλων των περιπτώσεων
- Μεταστατικό μελάνωμα. Όταν το μελάνωμα εξαπλώνεται σε άλλα όργανα, η νόσος είναι γνωστή ως μεταστατικό μελάνωμα και συμβαίνει σε προχωρημένα στάδια. Κοινές θέσεις για μεταστάσεις είναι οι λεμφαδένες, οι πνεύμονες, το ήπαρ, τα οστά ή ο εγκέφαλος
Η θεραπεία του μελανώματος εξαρτάται από:
- Το στάδιο της ασθένειας
- Την θέση του καρκίνου
- Την σοβαρότητα των συμπτωμάτων
- Την γενική κατάσταση του ασθενούς
Ο βασικός τρόπος θεραπείας του μελανώματος είναι η χειρουργική θεραπεία. Τα μικρά μελανώματα, τα οποία είναι σε αρχικά στάδια μπορούν να αφαιρεθούν με τοπική αναισθησία, όπου αφαιρείται ο όγκος και τμήμα υγιούς δέρματος γύρω του, για να διασφαλισθεί ένα περιθώριο δέρματος χωρίς καρκινικά κύτταρα. Όσο βαθύτερα είναι ο όγκος, τόσο ευρύτερο είναι το περιθώριο που απαιτείται από το γύρω δέρμα.
Σήμερα, όσον αφορά τα όρια εκτομής δέρματος συνιστάται:
- Διαγνωστική βιοψία εκτομής με όριο 2 χιλ.
- Θεραπευτική εκτομή μελανώματος in situ με όριο 5 χιλ.
- Θεραπευτική εκτομή μελανώματος πάχους < 1 χιλ. με όριο 1 εκ.
- Θεραπευτική εκτομή μελανώματος πάχους 1 έως 2 χιλ. με όριο 1-2 εκ.
- Θεραπευτική εκτομή μελανώματος πάχους > 2 χιλ. με όριο 2 εκ.
Η οριστική εκτομή περιλαμβάνει όλο τον υποδόριο ιστό. Στα σημεία όπου ο υποδόριος ιστός είναι πολύ λεπτός και η περιτονία αποκαλύπτεται, τότε αφαιρείται και αυτή.
Αν ο όγκος ξεπερνά το 1 χιλιοστό η έχει διεισδύσει βαθύτερα στο δέρμα, συνιστάται αφαίρεση του λεμφαδένα φρουρού για βιοψία. Εάν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί στους κοντινούς λεμφαδένες, αυτοί οι λεμφαδένες απομακρύνονται με χειρουργική επέμβαση. Ο λεμφαδενικός καθαρισμός έχει σαν σκοπό την παράταση της επιβίωσης και την μείωση του πόνου που προκαλείται από τον καρκίνο που αναπτύσσεται στους λεμφαδένες.
Σε προχωρημένα στάδια του μελανώματος, όταν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί σε μακρινά όργανα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί μόνο με την χειρουργική επέμβαση. Εφαρμόζονται και άλλου είδους θεραπείες, όπως ανοσοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, στοχευόμενη (target) θεραπεία ή χημειοθεραπεία. Αυτοί οι τύποι θεραπείας μπορεί να συρρικνώσουν τους όγκους ή να επιβραδύνουν την ανάπτυξή τους, καθώς και να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.
Το μελάνωμα μπορεί να υποτροπιάσει μετά την θεραπεία, είτε ξανά στο δέρμα, είτε κάπου αλλού στο σώμα (τοπική ή απομακρυσμένη μετάσταση). Για αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να υπάρχει τακτική παρακολούθηση του ασθενή μετά την επέμβαση. Χρειάζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα εξέταση του δέρματος και των λεμφαδένων, καθώς και ανάλογα με το στάδιο του μελανώματος αιματολογικές και απεικονιστικές εξετάσεις.
Στην πρόγνωση του μελανώματος υπάρχει ο χρυσός κανόνας πως η έγκαιρη διάγνωση παραμένει το κλειδί για την καλή εξέλιξη της νόσου. Σε αρχικό στάδιο η χειρουργική αφαίρεση μπορεί να προσφέρει μέχρι και πλήρη ίαση. Συγκριτικά, στους ασθενείς στους οποίους το μελάνωμα βρίσκεται σε πιο προχωρημένο στάδιο η πρόγνωση είναι χειρότερη. Σήμερα, με τα νέα φάρμακα προσφέρονται νέες θεραπείες που εάν ξεκινήσουν έγκαιρα αυξάνουν σημαντικά την επιβίωση.